Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΤΑΦΙΩΝ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Την Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ στις 9, πραγματοποιείται η Μεγάλη Συνάντηση 5 Επιταφίων Ιστορικών Ναών του κέντρου της Θεσσαλονίκης. Η συνάντηση πραγματοποιείται στην πλατεία Αριστοτέλους, όπου 5 επιτάφιοι φτάνουν εν πομπή, συνοδευόμενοι απο πλήθος πιστών, φιλαρμονικών, ψαλτών και ιερέων. Οι επιτάφιοι είναι των Ναών “Της Του Θεού Σοφίας”, “Αγίου Γρηγορίου Παλαμά”, “Παναγίας Χαλκέων”, “Αγίας Θεοδώρας” και “Αγίου Νικολάου του Τρανού”.
ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ
Από την αρχήν της δεύτερης χιλιετίας μετά Χριστόν, στην περιοχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, άρχισε μια στροφή στην αρχαιότητα με επίκεντρο τον άνθρωπο, ένας πρώιμος «ουμανισμός» πριν την Αναγέννηση της Δύσης. Δημιουργείται η παράδοση του Θρήνου γύρω από τον νεκρό Χριστό, με ωραίους ύμνους που αναφέρονται όχι τόσο στην θεότητα του Χριστού, αλλά στον ανθρώπινο και σπαραχτικό πόνο της Παναγίας. Μάλιστα ένα από τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής θεωρείται από τους φιλόλογους ως ένα από τα ωραιότερα ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Είναι το γνωστό σε όλους μας: «Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;», δηλαδή: «Ω, γλυκιά μου Άνοιξη, γλυκύτατο παιδί μου, που έδυσε η ομορφιά σου;».
Αρχίζουν να φιλοτεχνούνται εκκλησιαστικά χρυσοκεντήματα με την τόσο ανθρώπινη αυτή σκηνή του θρήνου της Μάνας, αυτό που ονομάζουμε σήμερα «Επιτάφιος». Ο ωραιότερος στον κόσμο κεντημένος «Επιτάφιος» βρίσκεται σήμερα στο δικό μας Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Είναι έργο του 14ου αιώνα και κεντήθηκε στην Συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη.
Στην βυζαντινή Εκκλησία δημιουργήθηκε η παράδοση της περιφοράς αυτού του κεντημένου «Επιτάφιου». Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο «Επιτάφιος» τοποθετήθηκε πάνω σε ξύλινο κουβούκλιο, στολισμένο με λουλούδια. Αυτό το βλέπουμε μόνο στις ελληνόφωνες εκκλησίες, ίσως γιατί οι Έλληνες είναι εκείνοι που κατασκεύασαν το κουβούκλιο στον Πανάγιο Τάφο στα Ιεροσόλυμα, το οποίο καταστράφηκε από φωτιά το 1808. Κατά την αρχαιότητα στην Ελλάδα υπήρχε η λατρεία του Άδωνη, ενός νεαρού άνδρα που πέθανε κατά την περίοδο της Άνοιξης και περιέφεραν το νεκρό σώμα του, στολισμένο με λουλούδια. Οι μνήμες διατηρούνται, αφού ο πολιτισμός μας είναι συνεχής.
ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ
Ο Ιερός Ναός της Σοφίας του Θεού είναι ένας από τους παλαιότερους και σπουδαιότερους ναούς της πόλης και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως Καθεδρικός Ναός της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, αποτελώντας Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Kτίστηκε στα μέσα του 7ου αιώνα στη θέση μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό. Ενώ η παλαιότερη εκκλησία είχε το όνομα του αγίου Μάρκου, ο νέος ναός αφιερώθηκε στον Χριστό, ως Σοφία του Θεού και λεγόταν «η Μεγάλη Εκκλησία», όπως και η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός της πόλης μέχρι το 1524, οπότε μετατράπηκε σε τζαμί. Έπαθε σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890. Μετά από 18 χρόνια ξεκίνησε η αποκατάσταση των ζημιών από τον βυζαντινολόγο Κάρολο Ντηλ. Τότε αποκαλύφθηκε το υπέροχο ψηφιδωτό της Ανάληψης του Χριστό στον τρούλο. έργο του 9ου αιώνα.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΩΝ ΧΑΛΚΕΩΝ
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας των Χαλκέων είναι βυζαντινή εκκλησία του 11ου αιώνα, χαρακτηρισμένη ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Βρίσκεται στην Πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, βόρεια της Εγνατίας οδού, στην Πλατεία Αριστοτέλους, κάτω από την αρχαία ρωμαϊκή αγορά της πόλης.
Ονομάστηκε «Παναγία των Χαλκέων» δηλαδή των «χαλκουργών», επειδή στην περιοχή παραδοσιακά υπήρχαν τα χαλκωματάδικα της πόλης. Κάποια επιβιώνουν έως σήμερα. Σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή η εκκλησία κτίστηκε το 1028 από τον πρωτοσπαθάριο Χριστοφόρο, ο οποίος είχε τον βυζαντινό τίτλο του «Κατεπάνω» της Λογγοβαρδίας. Ο τάφος του Χριστοφόρου πιθανότατα βρισκόταν σε έναν τάφο με καμάρα, μέσα στην εκκλησία.
Πρόκειται για έναν κλασικό εγγεγραμμένο σταυροειδή τρουλαίο ναό της εποχής της Μακεδονικής δυναστείας, έναν τύπο που ήταν διαδεδομένος στην Κωνσταντινούπολη.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΝΟΥ
Στην ανατολική πλευρά της πλατείας Δικαστηρίων, στην οδό Μητροπολίτου Γενναδίου βρισκόταν, η μεγάλη εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Τρανού, ως την καταστροφή της από την πυρκαγιά του 1917. Το 1935 ξεκίνησε η ανέγερση της σημερινής μικρής εκκλησίας, που είναι μετόχιο της Ιεράς Μονής Αγίας Θεοδώρας, και αποτελεί έναν μικρό κρυμμένο παράδεισο στην καρδιά του κέντρου της πόλης.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ
Στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην οδό Ερμού, βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Θεοδώρας. Αρχικά η μονή ονομαζόταν «του αγίου Στεφάνου». Η αγία Θεοδώρα έρχεται από την Αίγινα στην μονή σε ηλικία 25 ετών και κείρεται μοναχή, μαζί με την κόρη της, Θεοπίστη. Μετά τον θάνατο της Θεοδώρας, λόγω των θαυμάτων και του μύρου που άρχισε να βγάζει η αγία, η Μονή μεταβλήθηκε σε σπουδαίο ιερό Προσκυνηματικό σημείο.
Το 1430 με την άλωση της Θεσσαλονίκης, οι Τούρκοι κατατεμάχισαν το άγιο λείψανο. Ωστόσο η μονή της αγίας Θεοδώρας δεν δημεύθηκε, ούτε ακολούθησε την τύχη πολλών μονών και ναών της πόλης. Συνεχίζουν να την αναφέρουν ξένοι περιηγητές, γιατί ήταν μία από τις τρεις μονές που λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη μετά την άλωσή της, καθώς η μονή βρισκόταν υπό την προστασία της Μάρας Μπράνκοβιτς, της μητριάς του Μωάμεθ Β΄του Πορθητή. Την περίοδο αυτή, σημειώνει ο Θεσσαλονικιός ιερέας Ιωάννης Θολοΐτης, η μονή αριθμούσε διακόσιες (200) μοναχές.
Το καθολικό της μονής επλήγη κατά την πυρκαγιά του 1890, ενώ κατά την πυρκαγιά του 1917 καταστράφηκε ολοσχερώς. Σώθηκε μόνο το καμπαναριό, ένα κτίσμα του 18ου αιώνα.
Ο νέος ναός κτίστηκε το 1935 δίπλα στο κατεστραμμένο καθολικό. Από το 1981 λειτουργεί στο χώρο της μονής το Κέντρο Αγιολογικών Μελετών της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης.
ΙΕΡΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
Ο Μητροπολιτικός Ναός της πόλης μας είναι αφιερωμένος στον Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης του 14ου αιώνα, άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.
Ο σημερινός ναός κτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού του 15ου αιώνα αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο, ο οποίος ήταν για μια περίοδο ο μητροπολιτικός ναός της πόλης, αλλά καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1890, μαζί με το αρχείο της μητρόπολης.
Ο σημερινός ναός ξεκίνησε το 1891 σε σχέδιο του Ερνέστου Τσίλερ. Ολοκληρώθηκε το 1914 από τον Ξενοφώντα Παιονίδη. Είναι μια τρουλαία βασιλική και αποτελεί την πρώτη εκκλησία της Τουρκοκρατίας με τρούλο στη Θεσσαλονίκη, μετά από αιώνες, γιατί οι Οθωμανοί δεν επέτρεπαν να χτίζονται τρούλοι σε χριστιανικούς ναούς, μόνο σε τζαμιά. Είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα του αρχιτεκτονικού εκλεκτικισμού με βυζαντινά στοιχεία.
Τοιχογραφήθηκε από τον Νίκο Κεσσανλή, αλλά οι τοιχογραφίες καταστράφηκαν με τον σεισμό του 1978, οπότε αγιογραφήθηκε ξανά τη δεκαετία του 1980.
Στο παρεκκλήσι μέσα στον ναό φυλάσσεται το ιερό σώμα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Μετά τους σεισμούς, κάτω από το Ιερό Βήμα του ναού, αποκαλύφθηκε η κρύπτη του Μακεδονικού Αγώνα. Η κρύπτη έχει αξιοποιηθεί ως εκθετήριο ιστορικής μνήμης με φωτογραφίες του Αγώνα.
